Umberto Eco

Een theorie van kleur

Kleur is geen gemakkelijke zaak, zo begint Eco zijn rede. Als men de term ‘kleur’ gebruikt om er de pigmentatie van de materie in de wereld mee aan te duiden, heeft men nog niets gezegd over onze chromatische waarneming daarvan. Johannes Itten maakt in zijn Kunst der Farbe onderscheid tussen pigmenten als chromatische werkelijkheid en onze perceptuele reactie als het chromatische effect ervan. Het chromatische effect blijkt weer af te hangen van vele factoren zoals het soort oppervlak, het licht, het contrast tussen objecten, voorafgaande kennis enzovoort. Eco wil het hier hebben over kleur vanuit een puur theoretisch gezichtspunt, op basis van een algemeen semiotische benadering.

Een culturele puzzel

De mens kan vele kleuren onderscheiden, maar hoe die te benoemen zodat iemand anders weet welke kleur hij bedoelt, daarvoor bedient hij zich van een systeem gebaseerd op vergelijkingen. Eco neemt hiervoor als voorbeeld een Romeinse encyclopedie uit de tweede eeuw na Christus, samengesteld door Aulus Gellius. Daarin wordt de filosoof Favorinus opgevoerd, die opmerkt dat ogen in staat zijn meer kleuren te onderscheiden dan er met woorden te benoemen zijn. Hij zei dat rood – rufus – en groen – viridis – in heel veel soorten bestaan, maar slechts twee namen hebben. Daarmee introduceerde hij, zonder het te weten, het huidige wetenschappelijke onderscheid tussen identificatie (bedoeld als categorisatie) en discriminatie. Dit is een soort culturele puzzel en als zodanig gefilterd door een linguïstisch systeem. Om deze puzzel op te lossen moeten we ons verdiepen in de semiotische structuur van de taal.

Cultuur als communicatie

Eco, hoogleraar semiotiek aan de faculteit der letteren en filosofie van de universiteit van Bologna, werd vooral bekend door zijn onderzoek naar de betekenis van beelden in onze hedendaagse cultuur, aan de hand van literatuur, architectuur, beeldende kunst en film. Zijn onderzoekingen, die zich concentreren rond ‘cultuur als communicatie’, hebben dan ook verstrekkende invloed buiten het oorspronkelijk taalkundige gebied en vinden duidelijk weerklank in de visuele cultuur’, zo meldde het persbericht van de Stichting Sikkensprijs. Eco is later in brede kring vooral bekend geworden als schrijver van de middeleeuwse detective-roman The Name of the Rose.

Een semiotische benadering probeert de algemene voorwaarden te definiëren voor ieder tekensysteem, waardoor communicatieprocessen op grond van een gegeven systeem van betekenisgeving kunnen bestaan. Om praktische redenen gaat Eco uit van verbale taal. Het is het krachtigste en daarom ook het meest bekende instrument dat door mensen wordt gebruikt om de wereld te kennen en om erover te praten. Een gemeenschappelijke code is de meest elementaire eis om een proces van communicatie te laten plaatsvinden.